In de supermarkt kan je er niet omheen: zoetstof. Waarschijnlijk denk je hierbij allereerst aan de zoetjes die je kunt kopen voor in de koffie of thee. Maar, denk ook eens aan de zoetstof in poedervorm of de vloeibare variant van zoetstof, bijvoorbeeld voor door de yoghurt. En vergeet ook vooral niet alle kant-en-klaar producten waar zoetstof in verwerkt is, zoals light of zero frisdrank, drinkyoghurt, vruchtenyoghurt of -kwark, suikervrije jam, enzovoort. Maar, wat zijn zoetstoffen nu eigenlijk precies? En zijn zoetstoffen wel of juist niet ‘gezond’? In deze blog lees je hier meer over. Veel leesplezier!
Onder zoetstoffen verstaan we alle stoffen die aan voedingsmiddelen toe kunnen worden gevoegd om de smaak hiervan zoeter te maken. Zoetstoffen bootsen de smaak van suiker na en worden over het algemeen gebruikt om de suiker, die anders toegevoegd zou worden tijdens de consumptie of het bereidingsproces, geheel of gedeeltelijk te vervangen.
De Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) doet onderzoek naar voedingstoffen, waarbij zij er met name op let of zoetstoffen veilig gebruikt kunnen worden. Oftewel: dat ze niet schadelijk zijn voor onze gezondheid. Zodra een zoetstof door de EFSA goedgekeurd is, krijgt deze van de Europese Commissie een E-nummer. Binnen Europa zijn er op dit moment 19 goedgekeurde zoetstoffen op de markt.
Of er een of meerdere zoetstoffen aan een product zijn toegevoegd, kan je terugvinden in de lijst met ingrediënten die op het etiket wordt vermeld. Soms wordt een zoetstof vermeld onder zijn officiële naam, bijvoorbeeld: Aspartaam. In andere gevallen wordt alleen het betreffende E-nummer van de zoetstof vermeld (in het geval van Aspartaam is dit E951). Tot slot kan je op sommige etiketten ook een combinatie van beide aantreffen. Je leest dan bijvoorbeeld: Aspartaam [E951].
Zoetstoffen die door de EFSA zijn goedgekeurd, mogen door fabrikanten niet onbeperkt aan voedingsmiddelen toegevoegd worden. Hiervoor gelden strenge eisen, welke gebaseerd zijn op de Aanvaardbare Dagelijkse Inname (afgekort: ADI). De ADI geeft weer hoeveel je maximaal van een bepaalde stof binnen mag krijgen gedurende je hele leven, zonder dat dit schadelijk is voor de gezondheid. De ADI wordt meestal uitgedrukt in milligram per kilogram lichaamsgewicht per dag. Dit betekent dus dat de ADI voor volwassenen over het algemeen hoger ligt dan voor kinderen, omdat volwassenen gemiddeld zwaarder zijn.
Van een aantal zoetstoffen, waaronder Aspartaam, wordt wel eens gezegd dat deze schadelijk zouden zijn voor de gezondheid. Dit is echter niet wetenschappelijk bewezen. Voor alle zoetstoffen geldt: als je niet meer dan de ADI binnenkrijgt, dan zijn zij veilig in gebruik.
Zoetstoffen delen we over het algemeen in, in twee groepen: intensieve en extensieve zoetstoffen.
Intensieve zoetstoffen zijn zoetstoffen die 30 tot 37.000 keer zoeter smaken dan suiker. Hun naam hebben ze dan ook vooral te danken aan hun intens zoete smaak. Omdat intensieve zoetstoffen zo zoet smaken, is er maar een minuscule hoeveelheid van nodig om een product een zoetere smaak te geven. Dit heeft als voordeel dat intensieve zoetstoffen hierdoor geen energie leveren, in tegenstelling tot suiker (4 calorieën per gram) Een andere voordeel van het gebruik van intensieve zoetstoffen is dat zij geen invloed hebben op het suikergehalte in het bloed (oftewel: bloedglucosegehalte). Anders gezegd: wanneer je gebruik maakt van intensieve zoetstoffen, dan stijg je bloedglucosegehalte hierdoor niet. Bij suiker is dit wel het geval.
Door de EFSA goedgekeurde intensieve zoetstoffen, zijn:
Acesulfaam-K [E950], Aspartaam [E951], Cyclamaten [E952], Sacharinen [E954], Sucralose [E955], Thaumatine [E957], Neohespiridine-DC [E959], Stevioglycosiden [E960], Neotaam [E961], Aspartaam-acesulfaamzout [E962] en Advantaam [E969].
Intensieve zoetstoffen kan je onder andere tegenkomen in alcoholische dranken, boterhampasta, chocolade, desserts, frisdranken, gebak, groente of fruit uit blik of glas, ijs, jam, kauwgom, koek, noten, ontbijtgranen, sauzen, snoep, soepen, vetten, vlees, voedingssupplementen, vruchtendranken, zoetjes, zoetzure vis in blik of glas en zuivelproducten.
Extensieve zoetstoffen – ook wel polyolen of polyalcoholen genoemd – zijn zoetstoffen die iets minder of even zoet smaken als suiker, maar wel minder energie leveren: 2 in plaats van 4 calorieën per gram. Toch is het, als je af wil vallen, vaak niet echt zinvol om producten met extensieve zoetstoffen te gaan gebruiken, omdat deze meestal bijna net zoveel energie leveren als producten die gezoet zijn met suiker. Dit is zeker het geval als er een extensieve zoetstof is gebruikt die minder zoet smaakt dan suiker, omdat er dan meer van toegevoegd moet worden om de gewenste zoete smaak te krijgen.
In tegenstelling tot intensieve zoetstoffen, zorgen extensieve zoetstoffen wél voor een stijging van het bloedglucosegehalte. De stijging van het bloedglucosegehalte is wel minder groot dan bij suiker. Verder is bekend dat extensieve zoetstoffen maag-darmklachten kunnen veroorzaken. Extensieve zoetstoffen worden namelijk in veel gevallen niet opgenomen in de dunne darm, waardoor zij onveranderd in de dikke darm aan komen. De bacteriën die in de dikke darm leven gaan vervolgens met de extensieve zoetstoffen aan de slag om hier energie uit te halen. Bij de processen die deze bacteriën op de extensieve zoetstoffen los laten kunnen gassen vrij komen die klachten van winderigheid, een opgeblazen gevoel, buikpijn en/of darmkrampen kunnen veroorzaken. Daarnaast trekken polyolen veel water aan, wat diarree kan veroorzaken. Let wel: de één is hier gevoeliger voor dan de ander.
Door de EFSA goedgekeurde extensieve zoetstoffen, zijn:
Sorbitolen [E420], Mannitol [E421], Isomalt [E953], Polyglycitolstroop [E964], Maltitolen [E965], Lactitol [E966], Xylitol [E967] en Erytritol [E968].
Extensieve zoetstoffen kan je onder andere tegenkomen in de volgende producten: chocolade, desserts, frisdranken, gebak, ijs, jam, kauwgom, koek, ontbijtgranen, sauzen, snoep, voedingssupplementen en zuivelproducten.
Binnen deze twee groepen – intensieve en extensieve zoetstoffen – kunnen we zowel zoetstoffen tegen komen op natuurlijke basis (natuurlijke zoetstoffen) en fabrieksmatig geproduceerde zoetstoffen, oftewel: kunstmatige zoetstoffen.
Vooral aan het gebruik van intensieve zoetstoffen kleven voordelen. Door suiker in je voeding geheel of gedeeltelijk te vervangen door intensieve zoetstoffen, krijg je minder energie binnen. Dit kan bijvoorbeeld gunstig zijn als je af wil vallen. Ook voor bijvoorbeeld mensen met diabetes kan het gebruik van intensieve zoetstoffen een positieve uitwerking hebben, aangezien intensieve zoetstoffen geen invloed op het bloedglucosegehalte hebben. Een ander bijkomend voordeel van zoetstoffen is dat ze geen tandbederf veroorzaken, in tegenstelling tot suiker. Dit geldt voor zowel intensieve als extensieve zoetstoffen. Helaas bevatten frisdranken, zowel degene met als zonder suiker, vaak zuren die (ook) het tandglazuur aan kunnen tasten en tanderosie kunnen veroorzaken.
Een nadeel van het gebruik van zoetstoffen is dat ze maag-darmklachten kunnen veroorzaken; dit geldt in principe uitsluitend voor extensieve zoetstoffen. Verder is het, ondanks het feit dat zoetstoffen geen of minder energie leveren dan suiker, niet verstandig om veel gebruik te maken van (producten gezoet met) zoetstoffen. Zoetstoffen bootsen immers de zoete smaak van suiker na, wat er weer toe kan leiden dat ook je behoefte aan (andere) zoetigheid wordt gestimuleerd. Je krijgt dan bijvoorbeeld ook trek in snoepjes, koekjes, chocolade, enzovoort. En als je vervolgens aan deze trek toegeeft … dan kan het zijn dat je aankomt in gewicht. Daarnaast is het zo dat zoetstoffen onze hersenen voor de gek houden: als je zoetstof gebruik kunnen je hersenen niet goed registreren hoeveel energie je precies binnenkrijgt, waardoor ze geen (of te laat) het signaal afgeven dat je eigenlijk al voldoende gehad hebt. Anders gezegd kan het gebruik van zoetstof leiden tot overeten. Tot slot zijn producten die zoetstoffen bevatten over het algemeen geen voorbeelden van ‘gezonde’ producten; in principe kan je deze producten beter laten staan.
Het gebruik van zoetstoffen is niet schadelijk voor de gezondheid. Sterker nog: het gebruik van bepaalde zoetstoffen kan zelfs voordelen opleveren voor onder andere je gewicht en bloedsuikerwaarde. Helaas kleven er ook de nodige nadelen aan het gebruik van zoetstoffen, daarom is het advies om (producten gezoet met) zoetstoffen niet of met mate te gebruiken.